देवेन्द्र सुर्केली

जब नेपाली चलचित्र जारीको टिजर सार्वजनिक भयो, तब बेलबारी मोरङ निवासी गोविन्द चोङबाङ बुरुक्क उफ्रिए । उफ्रनुको कारण टिजरमा समावेश ख्याली थियो । ख्यालीका लेखक उनी थिए, तर टिजरमा उनको नामोनिशाना थिए ।

गोविन्दले तीस वर्ष अगाडि प्रकाशन गरेको पुस्तक ‘याःलाक’ को एक अंश हो उक्त ख्याली । ख्यालीलाई नयाँ प्रयोगका साथ सुन्दर टिजर निर्माण भएको थियो । टिजर एकदमै चर्चित भयो । सबैका टिकटक, रिल, युट्युव सर्टमा बज्न थाले । आफुले रचना गरेको सिर्जना आँखैअगाडि चर्चित हुनु, आफ्नो नामोनिशाना नै नहुनु उनको चिन्ताको विषय बन्यो ।

त्यसैले उनी निकै उफ्रिए, फेसबुकमा लेखे । निर्देशक उपेन्द्र सुब्बाकहाँ खबर पु¥याउन हारगुहार गरे । मुद्दा हाल्नेसम्मका योजना बनाए । कुरा उपेन्द्र सुब्बाकहाँ पुग्यो । सुब्बाले उक्त ख्यालीको रचनाकारको नाम समावेश गर्ने, अन्तर्वार्तामा नाम उल्लेख गरिदिनेसम्म सन्देश पठाए । पछि टिजरमा ख्याली रचनाकारको नाम गोविन्द हुक्पा चोङबाङ भनेर लेखिएर आयो । त्यसपछि भने चोङबाङले खुशीहुँदै उक्त टिजरलाई सेयर गरे ।

०००

के उपेन्द्र सुब्बाले अर्काको रचना स्वीकृतिविनै प्रयोग गरे त ? भन्ने प्रश्नले बेर्ला । तर रचना यहाँसम्म आउनुको कथा पनि सिनेमाझैँ रोचक नै छ ।

गोविन्द चोङबाङको पुस्तक ‘याःलाक’ सिमित व्यक्तिको हातमा मात्रै रह्यो । बढिजसो हुक्पा चोङबाङहरूको घरमा पुग्यो भने केही आफन्त र चिनजानको घरसम्म । पुस्तक पढ्ने जमात नबढिसकेकाले ति पुस्तकहरू जसको हातमा पुग्यो, त्यहि थन्कियो ।

हुक्पा चोङबाङ समुदायकै मदन चोङबाङ गीत संगीत, साहित्य तथा पत्रकारितामा सक्रिय थिए । धरानमा रहेर मदनले केही पत्रपत्रिका सम्पादन, लेखन तथा गीतका क्यासेटहरू निकाल्ने गर्दथे । धरानबाट प्रकाशन शुरु भएको ‘हाम्रो संस्कृति’ द्वैमासिकका उनी सल्लाहकार थिए । र, पत्रिकाको अन्त्यमा एउटा स्तम्भ लेख्थे । एक अंकमा मदनले लिम्बू जनजीवनमा आधारित स्तम्भ लेखे । लिम्बूहरूको मुख्य संस्कृतिमा धान नाच पनि पर्दछ । धान नाच्दा पाःलाम गाउनुपर्छ, ख्याली भन्नुपर्छ ।

मदनले बाटोघरे जेठालाई पात्र बनाएर स्तम्भमा ख्याली भनाएका थिए । हाम्रो संस्कृति पत्रिका पढ्नेक्रममा उपेन्द्र सुब्बालाई ख्यालीले खुब छोएछ । र, जतनगरी राखे । पछि सुब्बाले आफ्नो कविता सङ्ग्रह ‘खोलाको गीत र अरु कविताहरू’मा उक्त ख्यालीलाई समावेश गरे । ‘ख्यालीमा हारेको ध्रुव’ कवितामा उक्त ख्याली समावेश भयो र साभार गरिएको ख्याली अंश मदन चोङबाङको भनेर उल्लेख पनि थियो । सुब्बाको पुस्तक २०७० सालमा प्रकाशित भएको हो ।

यस पंक्तिकारले उक्त ख्याली सुब्बाले आफ्नो पुस्तकमा समावेश गरेको कुरा मदन चोङबाङलाई बताएको थियो । मदन चोङबाङले त्यतिखेर भने –‘त्यो त मेरो रचना होइन, बाटोघरे जेठाको हो । बाटोघरे जेठाले लेखेको कारण उनैलाई पात्र बनाएर लेखेको थिएँ । गोविन्द चोङबाङ नै बाटोघरे जेठा हुन् ।’

मदनले उक्त कुरा गोविन्द चोङबाङलाई सुनाएका रहेछन् । पुस्तकमा आएको कुरालाई गोविन्दले त्यति ध्यान दिएनन् । कुरा त्यसैमा सकियो ।

त्यसको १० वर्षपछि भने असली लेखक गोविन्द चोङबाङले मदन चोङबाङलाई फोन गरेर रचना चोरिएको गुनासो गरेछन् । रचना प्रयोग गरेवापत पारिश्रामिक होइन, रचनाकारको नाम उल्लेख गर्नुपर्यो भनेर उफ्रेछन् । यसले मदन चोङबाङको निकै टाउको दुखाई भयो र उपेन्द्र सुब्बासम्म कुरा पुर्याउने बाटो खोजे । कुरा उपेन्द्र सुब्बाकहाँ पुग्नेवित्तिकै समस्या समाधान भने भइहालेको छ ।

०००

साविक खाम्लालुङ ८, तेह्रथुम हालको आठराई २ मा बुबा पदमजङ्ग लिम्बू र आमा कृष्णमाया लुम्फङ्वाबाट जन्मिएका हुन् गोविन्द हुक्पा चोङबाङ । मोरङ जिल्लाको बेलबारी ३ खोरियाटोलको स्थायी बासी गोविन्द लिम्बू जातिको संस्कार संस्कृतिलाई संरक्षण गर्न उत्रिएका फेदाङ्मा समेत हुन् । फेदाङ्मा भनेको लिम्बू जातिभित्र गरिने कुलपूजा, सामाजिक रित तथा अन्य पूजाआजाको नेतृत्व गर्ने व्यक्ति हो । समनिज्म प्रणालीबाट आउने यो प्रथा व्यक्तिमा आफैँ सवार हुन्छ, कतिको सवार हुने अवस्था आएपछि पूजा गरी फेदाङ्मा उतारिन्छ । कतिपय फेदाङ्माहरू पुस्तैनी पनि हुन्छन् । गोविन्दका बुबा पनि फेदाङ्मा नै थिए ।

गोविन्द फेदाङ्मा हुँदाका किस्सा पनि सिनेमाका रिलझैँ रहेको मदन चोङबाङ बताउँछन् । साउने संक्रान्तिमा अनिकाल खेदाउन थाल ठटाउँदा गोविन्दमा फेदाङ्मा सवार भएको कुरा, कहिले कुनै सामान फाल्दै कया खोला (फेदाप र आठराईलाई छुट्याउने खोला, जुन तमोरमा मिल्छ) सम्म पुर्याएको सम्झन्छन् । त्यस्तै धान नाँच्ने, पाःलाम भन्ने भएकोले साहित्य सिर्जना स्वतः हुने नै भयो ।

फेदाङ्मा भए पनि उनी अध्ययनशील थिए । एसएलसी टेष्ट परिक्षा दिन अर्को स्कुल जानुपर्ने तत्कालिन व्यवस्थाको कारण तेह्रथुमको मोराहाङ बसेको कथा गोविन्द आफैँले सुनाए । त्यसबेला पूर्व राष्ट्रिय पञ्चायत सदस्य भीमराज खापुङको पुरानो घरमा बसेर एसएलसी दिँदा पढ्नुभन्दा बढि धान पो नाचियो नि ! गोविन्द पुराना कुरा सम्झँदै सुनाउँछन् ।

धेरै धाननाच्दा मायाप्रीति बस्न पुगेको तर धेरै धोका मात्र पाएकोले झनै विरहका पाःलामहरू कथ्न पुगेको गोविन्द बताउँछन् । उनले आफ्ना जिजुबाजेबाट पाःलाम सिकिमागेका थिए । जिजुबाजेले नै अरुण नदिको शिरमा चौतारी रहेको र त्यही चौतारीमा भेट भएका युवायुवतीबीच प्रेम भएको कथा सुनाएका थिए । त्यसलाई गोविन्दले यसरी लिपिवद्ध गरेका थिए ।

नदिलाई ठूलो अरुण
अरुणै शिरमा चौतारी
किराती मिङ्सो निलकण्ठ
चौतारीमाथि श्रीखण्ड
पानीलाई झर्यो छाँगानी
श्रीखण्ड ज्यानको हाँगानी
आगोलाई फुकी बल्दैखेरी
आँधीसो बेरी चल्दाखेरी
बाँसैमा चरी नाचेछ
एक्कुसो हाँगा भाँचेछ ।

ख्यालीको यस अंश जारीको टिजरमा सामान्य सम्पादनसहित मज्जाले सुन्न सकिन्छ ।

०००

पहाडमा दुःख थियो । एसएलसी पास गरेका उनले लाहुरतिर मन गरेनन् । अन्य जागिरतिर पनि मन गरेनन् । तसर्थ २०४० सालको चैत्रमा उनी झापाको घेराबारीमा बसाइँ सरे । घेराबारीमा निकै दुःख गरे । समाजमा भिजे, सामाजिक व्यक्तित्व भएकैले उनी तत्कालिन घेराबारी गाविस अध्यक्षका प्रत्यासी पनि भए । तर पराजित भए । घेराबारी गाविस अहिले पनस्र्थापित स्थानीय निकाय कचनकवल गाउँपालिकामा पर्दछ ।

धान नाचेर मात्र हुन्न, धान नाच्दा सिर्जिएको पाःलामलाई सङ्ग्रह गर्नुपर्छ भन्ने कुरा उनलाई अगाडिदेखि नै लागेकोले लिपिवद्ध गरिरहेका थिए । चुनावले गाविस अध्यक्ष नबनाएपछि उनी आफ्ना पाःलामहरूलाई पुस्तकमा ल्याउने जमर्को गरे र २०५० साला ‘यालाक’ (पालाम सङ्ग्रह) प्रकाशन गरे ।

२०५६ सालमा उनी बेलबारी मोरङको खोरियाबस्तीमा बसाइँ सरी आए । बेलबारी आएर पनि राजनीति, लेखन र समाजसेवामै समर्पित भए । २०६२ सालमा ‘याक्थुङ साक्थिम नु सङ हा?’ पुस्तक प्रकाशन गरेका थिए ।

गोविन्दले गत स्थानीय निर्वाचन २०७९ मा बेलबारी नगरपालिकाको वडा नं. ३ को वडाध्यक्षमा प्रत्यासी पनि थिए । झिनो मतले पराजित उनी जनसांस्कृतिक महासंघ बेलबारीको सहइन्चार्ज पनि छन् । त्यसैगरी आफ्नै वंश समुदायको संस्था हुक्पा चोङ्वाङ कल्याण समितिको मोरङ अध्यक्ष पनि रहिसकेका छन् ।

गोविन्द चोङवाङ फेरि पनि नयाँ पुस्तकको तयारीमा छन् । उनी नयाँ पुरानो पाःलामलाई समेटेर पाःलाम सङ्ग्रह ल्याउन लागेका छन् । उनको याःलाक पुस्तकमा ठेट ख्यालीहरू परेकैले रैथाने संगीतकी झुमा लिम्बूले मदन चोङबाङसँग पुस्तक झिकाएकी थिइन् । ति ख्यालीहरूको काम गर्ने भनेर झुमासँग सम्झौता गरिसकेको पनि गोविन्द बताउँछन् । जारी चलचित्रमा झुमा पनि संलग्न हुनुले यसै चलचित्रसँग सम्झौता हो कि भन्ने गोविन्दलाई थियो । तर त्यस समयमा झुमासँग सम्पर्क नहुनुले गर्दा उनले रचनामा हकदावी गर्न सम्बन्धित पक्षसँग गुहार्नु परेको थियो ।

०००

पछिल्ला दिनमा गोविन्द निकै खुशी छन् । प्रदर्शन पूर्व नै अत्यधिक चर्चामा रहेको जारीमा आफ्नो रचना पनि समावेश हुनुले गोविन्दलाई संसार जितेको अनुभव भइरहेको छ । उनी दिन बिराउँदै जारीको टिजर फेसबुकमा सेयर गरिरहेका छन् । र, चलचित्र हेर्न अनुरोध पनि गरिरहेका छन् ।

आफ्नो श्रीमतीले अरुले लगेपछि उठाइने जारी प्रथा नै चलचित्रको मूलकथा हो । आफूले कयौं जारी प्रथा देखेको, कतिपय उठाउन पनि पुगेको गोविन्द बताउँछन् । यस्तो मौलिक कथा चलचित्रमा आउनु निकै राम्रो पक्ष भएको उनी सुनाउँछन् । त्यसैले जारी हेरिदिन अनुरोध गरेको हुँ, गोविन्दको भनाई छ ।

टिजर सार्वजनिक भएको २० दिनपछि ट्रेलर आएको छ । ट्रेलर आएपछि भने वैशाख १ को पखाईमा रहने दर्शकको संख्या पनि धेरै ठूलो भइसकेको छ ।

ख्याली चर्चित हुनका कारण टिजरमा अपनाइएको तरिका नै हो । अर्थात पुरै ख्यालीले भरिएको टिजर चलचित्र प्रचारको नौलो अभ्यास नै थियो । भिडियोमाथि रियाक्ट गर्नेहरूले नयाँ प्रयोग भन्दै गरे । नेपाली भाषामा मात्र नभई हिन्दी रियाक्टकर्ताहरूले पनि ख्यालीलाई कविता भनिएको भन्दै रियाक्ट गरे । ति प्रविधिबारे उति जानकार नभएपछि गोविन्द चोङ्वाङ भने आफ्नो रचनाले न्याय पाएको कुरामै दङ्ग छन् ।