दीपक अर्याल/चौतारा
भूकम्प प्रभावित क्षेत्रका बिद्यालयहरू पुन आफ्नो लयमा प्रबेश गरेका छन् । तथापि सबै बिद्यालयहरूको भौतिक संरचना तयार भई नसकेका कारण स्थानीय बिद्यालयको पठनपाठन अस्थायी टहरामा भईरहेको छ । जिल्ला शिक्षा कार्यलय सिन्धुपाल्चोकको दाबीअनुसार सबै बिद्यालयमा चालु आर्थिक बर्षभित्र बिद्यालयको भौतिक संरचना पूर्ण रुपमा तयार हुने छ ।
विक्रम संबत् २०७२ वैशाख १२ गते गएको भूकम्प र त्यसपछिका पराकम्पबाट मुलुकभर झण्डै ७ हजार विद्यालयहरू पूर्ण वा आंशिक रुपमा ध्वस्त भएका थिए । जसबाट झण्डै १५ लाख ८९ हजार बालबालिकाहरू प्रभावित बन्न पुगेको सरकारी तथ्यांक छ । सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा धेरै बिद्यालयको भौतिक संरचना ध्वस्त भएका थिए । जिल्ला शिक्षा कार्यलयका अनुसार ती बिद्यालय पुननिर्माणका क्रममा छन् ।
गत मंसीरको दोस्रो साता चौतारा नगरपालिका स्तरीय बाल भेलाका क्रममा ध्वस्त भएका बिद्यालयहरू संरचनात्मक हिसाबले असुरक्षित भएको आवाज बालबालिकाले उठाएका थिए । चौतारा नगर बाल सन्जालकी अध्यक्ष सिम्रन श्रेष्ठकाअनुसार भूकम्पपछि हामी बिद्यालय जाँदा हामी पढ्ने बिद्यालय नै थिएनन् । भूकम्पपछि २०७२ जेठ १७ गते आधिकारिक रूपमा विद्यालयहरू पुनः खोलिएका थिए । उनले भनिन्– ‘हामी पढ्न चाहन्छौ भनेर खुला चौरमा पराकम्पसँगै औपचारिक पढाई सुरु भयो ।’
बाल भेला सञ्चालनका क्रममा बिभाजन गरिएको ८ देखि १३ बर्ष उमेर समूह र १३ देखि १८ बर्ष उमेर समूहका बालक र बालिकाका समूहबाट चित्रांकनका माध्यमले भूकम्पबाट आफूहरू दुखित भएको बिचार व्यक्त गरेका थिए । चौतारा नगरपालिकाका बालमैत्री स्थानीय शासन सम्पर्क व्यक्ति यमूना शाहकाअनुसार सबै समूहको निश्कर्ष करिब करिब मिल्दोजुल्दो रहेको बताए ।
भत्किएका घरका धुलोमूलोमा विद्यालयको युनिफर्म, ब्याग, कापी र अन्य शैक्षिक सामग्रीहरू पुरिएकोमा उनीहरूको सबैभन्दा ठूलो चिन्ता छ । उनी भन्छन्– ‘उनीहरू ती सामानहरू किन्ने खर्च अभिभावकले कसरी व्यहोर्न सक्छन् भनी चिन्तित रहेका थिए । उनीहरूलाई निःशुल्क शैक्षिक सामग्रीहरू उपलब्ध गराउनु पर्छ भन्ने गहिरो भाव रहेको पाइयो ।’
चौतारा नगरका बालक समूहले विद्यालयका कम्प्युटरहरू र पुस्तकालयहरू ध्वस्त भएकाले उनीहरूलाई सिकाइका उपयुक्त साधनबाट बन्चित बनाइदिएको बताएका छन् । ‘हामीलाई अरू केही पनि चाहिँदैन । हामीलाई फगत किताबहरू, कापीहरू र स्कुलको ब्याग मात्र आवश्यक छ ।’ बाल सन्जालका गणेश सापकोटाले बताए ।
बालबालिकाहरूले बिद्यालय पुननिर्माण प्रक्रिया यथाशिघ्र छिटो सम्पन्न गर्नु पर्ने भावनालाई बालभेलाका क्रममा चित्रद्वारा व्यक्त गरेका थिए । बालभेलाका क्रममा चौतारा नगरपालिकाका बिद्यालय शिर्षकमा सिद्धीगणेश मावि सिरुवारी, चौताराकी चाँदनी तामाङले चिटिक्क परेको भूकम्प प्रतिरोधी र बालमैत्री बिद्यालय भवनको चित्र कोरेकी थिईन । ‘हाम्रा अस्थायी सिकाइ केन्द्र (टिएलसि)हरू सहज शिक्षणका लागि उपयुक्त छैनन् । पढने बालबालिकाहरूको संख्या धेरै हुने हुँदा विभिन्न कक्षाहरूलाई एकै ठाउँमा मिसाउदा पढाएको नै बुझिदैन । यसैले सुरक्षित र बालमैत्री बिद्यालय छिटो बनोस भनेर यो कुरा उठाएका हुँ ।’ उनले चित्रको व्याख्या गर्दै भनेकी थिईन ।
केही बालबालिकाले अस्थायी बासास्थानका कारण आफ्नो पढाई अवरुद्ध भएको चिन्ता व्यक्त गरेका थिए । ‘घरमा अस्थायी टहरामा बस्छौ । संयुक्त परिवार भएकाले पढाइमा डिस्टर्ब हुन्छ । हामी अध्ययन गर्नै सक्दैनौं र त्यहाँ त सुरक्षा पनि छैन ।’ चौतारा नगर बाल सन्जालकी सीमाना पाण्डेले बताए । बालभेलाका क्रममा १३–१८ उमेर समूहका बालिकाहरूले घरायसी काम धन्दाले पनि पढाईमा ध्यान दिन नसकेको बताएका थिए । भूकम्प गएपछि घरायसी र अन्य काम धन्दाहरूको बोझ बढेको उनीहरूको सामुहिक जवाफ थियो । तर बालक समूहका प्रतिनिधिहरूले आफूहरूले घर धन्दा गर्न नपर्ने तर बिदाका बेला गाई बस्तु हेर्नु पर्ने जानकारी गराएका थिए ।
चौताराका बालबालिकाहरू अस्थायी टहरामा भए पनि पढाई सुचारु भएको र आफ्नो पढाई अबरुद्ध नभएकोमा खुशी देखिन्थे । ‘कक्षाका दैनिक कार्यतालिका अनुसार पढाई भईरहेकै छ । बिद्यालयमा गएपछि साथीसँगीहरू भेट्न पाइन्छ’ उनीहरूले भनेका थिए– ‘विद्यालयमा पढ्न पाउँदा हामीलाई खुशी लागेको छ किनकि हामीले साथीसँगीहरूलाई भेटेर कुराकानी र नाचगान गर्दा बिगतका डर र त्रासहरू अस्थायी रूपमा भए पनि बिर्सिन पाएका छौं । अब हाम्रो बिद्यालय चाडै बन्ने छ भन्ने आसा गरेका छौ ।’
नेपालमा २०७२ वैशाख १२ गतेका दिन ७.६ तहको भूकम्प गएको थियो र यसबाट ८,७०० भन्दा धेरै मानिसहरूको मृत्यु भएको थियो । नेपालको जनसंख्याको ४२ प्रतिशत ओगटेका बालबालिकाहरूले यस घटनाबाट अकल्पनीय मानसिक पीडा र हानी व्यहोरेका थिए । भूकम्पबाट भएको क्षति र त्यसको परिणामस्वरूप उत्पन्न आवश्यकताहरू नेपाल सरकारले गरेको विपद््पश्चात्को आवश्यकता लेखाजोखा (पिडिएनए) मा अभिलेखन गरेको छ । बाल भेलाले उठाएका यी सवालमा स्थानीय तह र सरोकारवालाहरूले बिशेष कदम चाल्नु पर्ने स्पष्ट भनाई थियो । स्थानीय तहका पदाधिकारीहरूले यी सवालप्रति गम्भीर रहेको प्रतिक्रिया दिएका थिए ।

—साभारः बालमैत्री स्थानीय शासन मीरेष्ट लेखमाला