सगुन सुसारा (साहित्यकार)

नेपाली साहित्यमा वि.सं. २०६० सालमा फरक सर्त र बेगल मत सहितको एक साहित्यिक आन्दोलनको प्रादुर्भाव भयो, जसलाई भनिएको थियो– उत्तरवर्ती सोच । जसले समग्रतावादी नेपाली साहित्यमा समान अस्तित्वको दावि, सत्ता–शक्ति निर्मित इतिहासको अस्वीकार, स्व–स्वायत्तता र आत्मनिर्णयको अधिकारको दावि, तथाकथित भूमण्डलीयकरणको अस्वीकार जस्ता केही भिन्न र अराजक लाग्ने सर्तहरू अघि सारेको थियो/छ । परम्परावादी नेपाली साहित्य विरुद्ध एउटा विद्रोहको रूपमा पूर्वी पहाडबाट सुरु भएको यस आन्दोलनका अगुवाहरूमध्येका एक हुनुहुन्छ– सगुन सुसारा । पाँचथरको फिदिममा बसेर साहित्य लेख्ने सुसाराले हालसम्म पनि निरन्तर रूपमा सिर्जना र बिचार मार्फत उत्तरवर्ती सोचलाई प्रोमोड गरिरहुनभएको छ । उहाँसँग गरिएको संक्षिप्त कुराकानी:

नेपाली साहित्यमा ‘उत्तरवर्ती सोच’ भनिरहनुभएको एक दशक नाँघेछ, अत्यन्तै सरल भाषामा भन्नुपर्दा ‘उत्तरवर्ती सोच’ भनेको के हो ?
उत्तरवर्ती सोच स्व–स्वायत्तता र आत्मनिर्णयको अधिकार हो । अझ यसो भनौं अस्वीकार, दावी र खोजको अभिष्ट हो ।
यो पिरियडमा तपाईहरूले अगाडि सार्नुभएको सर्त नेपाली साहित्यले कति आत्मसात गर्न सक्यो, यसलाई कसरी समिक्षा गर्नुहुन्छ ?
हामीले सारेका सर्तमा आज अधिक नेपाली साहित्य लेखिन थालिएका छन् । राम्रो कुराको कुनै न कुनै बेला आत्मसाथ हुन्छ । समय लाग्न सक्छ । लेखन बढी रहेको छ ।
तपाईहरूको लेखनले ‘जातिवादी’ र ‘साम्प्रदायीक्ता’ को आरोप समेत खेप्नुप¥यो र परिरहेकै छ, तपाईहरू साँच्चिकै जातिवादी हो ?
आरोप लाग्नु भनेको खोट नहुनु हो । कुनै पनि लेखक कुनै जातिको हुदैन भने कुनै साम्प्रदायको हुदैन भने उसको पहिचान के ? के का लागि लेख्ने ? किन लेख्ने ? सायद मलाई चाँही मेरो कुरा लेख्दा, मेरो कुरा भन्दा जातिवादी÷साम्प्रदायीक्ता भन्छन् भने मेरो भन्नु केही छैन । आफ्नो कुरा गर्न नपाउनु ? साहित्यमा आफ्नो कुरा भन्न नपाउनु ? साम्प्रदाय भनेको उसको समाज होइन । समाजको कुरा लेख्न नपाउने ? कुरा गर्न नपाउने ?
पाठकहरू भन्छन्– उत्तरवर्तीहरूको लेखन एकदमै क्लिट र अमूर्त भयो । साहित्य बौद्धिक विलासिता मात्र हो कि एउटा सामान्य पाठकको लागि पनि हो ?
पाठकहरूलाई म दोष दिन चाहन्न, क्लिष्ट भयो, अमूर्त भयो भन्न पाउने अधिकार छ । तर पाठकलाई बौद्धिक र सामान्य भनेर अपमान गर्न मिल्दैन ।
सुरुवाती चरणमा जुन किसिमको चहलपहल र गतिविधि थियो अहिले क्रमशः कमी आउँदै गएको छ, यतिबेला उत्तरवर्ती टिमले नयाँ के गरिरहेको छ ?
साहित्यमा राजनीति जस्तो नारा, जुलुस गरेर अर्थात् भीड लगाइदैन, उत्तरवर्ती सोच थालनी हुँदा र आज पनि हामी उस्तै रूपमा अघि बढी रहेका छौं । सायद पत्रिका प्रकाशनलाई मान्ने हो भने केही तपाइँले भने जस्तो चहलपहल कम भयो होला ? तर सोच्ने, अध्ययन गर्ने र लेख्ने काम गरिरहेका छौं । भवानी तावा, सगुन सुसारा र एल.बि.अगेनको कविताकृति प्रकाशित भइसकेको छ भने अब राज माङलाकको कविताकृति प्रकाशनमा आउँदैछ, र त्यसको साथै उत्तरवर्ती सोचको परिचर्चा पाँचथर बाहिर गर्दैछौं ।
भाषा, साहित्य र कलाको श्रीबृद्धिको लागि एकेडेमीले गरिरहेका कार्यहरू कतिको परिणाममुखी छन्, एकेडेमीको कार्यशैली प्रति तपाई सन्तुष्ट हुनुहुन्छ की नाई ?
सायद राम्रै काम गर्दै होला ? सत्ताको पछि लाग्नेलाई मेरो भन्नु केही पनि छैन ।
राज्य पुनःसंरचना र संघीयता कार्यन्वयनको काम जुन किसिमले अघि बढिरहेको छ, तपाई एक इमानदार लेखकको हैसियतले त्यसप्रति कत्तिको चित बुझेको छ ?
उत्तरवर्ती सोचलाई हामीले थालनी गर्दा यति छिट्टै यी कुराहरूको सारगर्मी चर्चा होला भन्ने लागेकै थिएन । तर यो बिषय अध्याधिक चर्चामा रहे । तथापि जति यसको कार्यन्वयन हुनु पर्ने हो त्यो नभएकै हो । खासमा यो राजनीतिको मारमा प¥यो ।
भनिन्छ– केन्द्र र मोफसल बीचको खाडल अझै पुरिसकिएको छैन । साखमा यो कुरामा सत्यता छ कि, क्षमताहीन लेखकहरूको रोइकराई मात्र हो ?
तपाइँले भने जस्तो केन्द्र (काठमाडौंलाई मान्ने हो भने) नबसेर पनि लेखक, साहित्यकारहरू मोफसलबाट (काठमाडौं बाहिर) उत्तिकै क्षमता राख्ने छन् । एउटा प्रचलन के छ भने काठमाडौंमा चर्चा गरियो भने अलि बढी हल्ला हुने परम्परा भने छ । लेखकले खासमा कुनै रोइ, कराई गर्नु पर्ने कारण नै छैन ।
उत्तरवर्ती आँखाले हेर्दा समकालीन नेपाल साहित्यको स्तर अहिले कहाँनेर छ, नेपाली साहित्य व्यवसायिक बोटोमा कत्तिको फड्कीन सकेको छ, अथवा लेखनलाई पैशा सँग जोड्न मिल्छ की मिल्दैन ?
नेपाली साहित्य विश्व साहित्यको स्तरमै छ । तर त्यस्ता साहित्यको अनुवाद हुन सकेको छैन । हिजोआज नेपाली साहित्य व्यवसायिक बन्दै गएको पक्का हो । प्रकाशन गृहहरूको स्थापनाले यसलाई ठूलो टेवा पु¥याएको छ । यद्यपि लेखनलाई पैसा सँग जोड्न भने मिल्दैन । त्यो व्यवसाय हो । व्यवसायले उत्कृष्टता पस्कन सक्दैन ।
तपाई एक युवा समालोचक पनि, साहित्यका नवोदित विद्यार्थी, जो भोलि लेखक बन्न चाहन्छन्, उनीहरूले पढ्नैपर्ने पाँच वटा पुस्तक कुन–कुन हुन् ?
पाँच वटा होइन, बजारमा आएका पुस्तकहरू सबै पढौं, विचारणीय कुरा आफ्नो रुचीको पुस्तक छान्नु पर्छ । रुची नभएका पुस्तक पढ्नलाई निकै सकस पर्छ ।

प्रस्तुती: सन्देश सुब्बा